Στην προσπάθεια για την στροφή της Κω προς ένα μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης, η διαχείριση των υδάτων αποτελεί ένα ιδιαίτερα κεντρικό ζήτημα, δεδομένης και της αυξανόμενης πίεσης στους υδροφορείς της Κω από τουριστικές και άλλες δραστηριότητες.
Γι’ αυτό το λόγο, το κίνημα πολιτών «ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΩΣ», επικοινώνησε με την Δρ. Αικατερίνη Μάζη, Υδρογεωλόγο στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, η οποία μας βοήθησε με μια επιστημονική ανάλυση της κατάστασης, προτείνοντας λύσεις για μια ενιαία και μακροπρόθεσμη στρατηγική διαχείρισης των υδατικών πόρων του νησιού.
Διαβάστε τις απαντήσεις που μας έδωσε σε μια σειρά από κρίσιμα, για το νησί, θέματα:
«Υπό τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν στο κεντρικό και νότιο Αιγαίο, το νερό είναι συχνά ο περιοριστικός πόρος για την ανάπτυξη, της οποίας οι οικονομικές δραστηριότητες είναι κατά κανόνα ανταγωνιστικές μεταξύ τους στη χρήση του (οικιακή ύδρευση, τουρισμός, άρδευση, βιομηχανία) και με απαιτήσεις ανελαστικές και χρονικά μεταβαλλόμενες. Αυτό ισχύει και για την Κω, και μάλιστα ιδιαίτερα, καθώς οι συνεχώς αυξανόμενες τουριστικές αφίξεις στο νησί ασκούν μεγάλη πίεση στα υδατικά διαθέσιμα του νησιού, ενώ παράλληλα η αδειοδότηση για την ανάπτυξη μεγάλων νέων τουριστικών μονάδων συνεχίζεται!
Η ικανοποίηση της ζήτησης σε νερό στην Κω καλύπτεται με την άντληση υδάτων από υπόγειους υδροφορείς (υπόγεια ύδατα), από πηγές, καθώς και από υποδομές συγκέντρωσης και αποθήκευσης επιφανειακών υδάτων (λιμνοδεξαμενές). Τόσο οι υφιστάμενες λιμνοδεξαμενές όσο και το δίκτυο υδροδότησης παρουσιάζουν προβλήματα λόγω της ανεπαρκούς συντήρησής τους, με αποτέλεσμα οι πρώτες να υπολειτουργούν και το δεύτερο να παρουσιάζει σημαντικές απώλειες. Επίσης, φαίνεται ότι, εκτός από τις γεωτρήσεις που λειτουργεί η ΔΕΥΑΚ, υπάρχουν και άλλες οι οποίες πιθανόν κατασκευάστηκαν χωρίς άδεια και αντλούνται ανεξέλεγκτα».
Υφάλμυρο νερό στις γεωτρήσεις των αγροτών
«Η αύξηση της αλατότητας των εδαφών, που έχει εντοπισθεί από αγρότες της Κω, αποτελεί ένδειξη άντλησης υφάλμυρου ύδατος από τον υδροφορέα, το οποίο χρησιμοποιείται στη συνέχεια για άρδευση.
Με απλά λόγια, λόγω των εντατικών αντλήσεων, η ισορροπία μεταξύ θαλάσσιου και γλυκού ύδατος στον πορώδη παράκτιο υδροφορέα έχει διαταραχθεί: η ποσότητα του γλυκού νερού έχει μειωθεί και η θάλασσα διεισδύει στον υδροφορέα σε μεγαλύτερη απόσταση από την ακτή από την αρχική, φτάνοντας στις γεωτρήσεις. Με συνεχιζόμενες υπεραντλήσεις, το αλμυρό μέτωπο θα συνεχίσει να κινείται προς την ξηρά, η αλατότητα στις γεωτρήσεις συνεχώς θα αυξάνεται, ώσπου το αντλούμενο νερό να μην είναι πια κατάλληλο, π.χ. για άρδευση.
Η συνεχής ανάπτυξη νέων γεωτρήσεων με μοναδικό σκοπό την κάλυψη της ζήτησης σε νερό, με ή χωρίς άδεια, αλλά σίγουρα χωρίς μελέτη για τα «ασφαλή» επίπεδα άντλησής τους, εξαντλεί για όλους τον υπόγειο υδροφορέα, αφού αυτός είναι ενιαίος, και αυξάνει την πιθανότητα μεγαλύτερης υφαλμύρινσής του και της συνακόλουθης απώλειάς του ως πηγή γλυκού ύδατος».
Λιμνοδεξαμενές αντί για μεγάλα φράγματα
«Για την ενίσχυση του υδατικού δυναμικού της Κω έχει προκριθεί η κατασκευή ενός αρκετά μεγάλου φράγματος, ενώ η κατασκευή νέων λιμνοδεξαμενών θα μπορούσε να δώσει λύση στο πρόβλημα της υδροδότησης με λιγότερο επεμβατικό τρόπο.
Σε γενικές γραμμές, τα μεγάλα φράγματα έχουν σημαντικό αντίκτυπο στα τοπικά οικο-συστήματα, καθώς εγκαθίστανται στις φυσικές κοίτες των ποταμών, μεταβάλλοντας οριστικά τη ροή τους, επηρεάζοντας έτσι τα ενδιαιτήματα και τους οργανισμούς, η κατασκευή τους είναι χρονοβόρα και δαπανηρή, ο δε χρόνος πλήρωσής τους (σε περιοχές με τα κλιματικά χαρακτηριστικά της Κω) μεγάλος και φέρουν μεγαλύτερο ρίσκο σε περίπτωση αστοχίας.
Οι μικρές μονάδες αποθήκευσης επιφανειακών υδάτων (Λιμνοδεξαμενές – Παράδειγμα Πάρου) επεμβαίνουν λιγότερο και προσαρμόζονται καλύτερα στο τοπικό περιβάλλον ενός νησιού, όπου η κλίμακα είναι περιοριστικός παράγοντας, μπορούν δε να είναι καλύτερα κατανεμημένες γεωγραφικά (εγγύτερα στην κατανάλωση: γεωργία, τουρισμός), πιο εύκολα διαχειρίσιμες, πιο οικονομικές στην κατασκευή τους και μπορούν να κατασκευαστούν σε συντομότερο χρονικό διάστημα, επιτρέποντας πιο άμεσες λύσεις για την κάλυψη αναγκών σε νερό».
[1] Μπουλούκι 2023 Mικροφραγματα στον Καβουροπόταμο της Πάρου, Ξερολιθικές υποδομές για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας Πρόσβαση: Δεκ. 2023, Διαθέσιμο: https://el.boulouki.org/micro-dams
2] Περιβαλλοντικό και Πολιτιστικό Πάρκο Πάρου 2023. Μικρά Φράγματα (δημοτική Α.Ε.), Διαθέσιμο Δεκ.2023, Πρόσβαση: https://parospark.com/?page_id=2954
Τα μειονεκτήματα της αφαλάτωσης
«Η ολοένα και περισσότερο προωθούμενη «βιώσιμη» εναλλακτική για την επίλυση του υδατικού προβλήματος στα νησιά μέσω της κατασκευής μονάδων αφαλάτωσης θαλάσσιου ύδατος παρουσιάζει σημαντικά μειονεκτήματα:
- Η παραγωγή του νερούείναι ιδιαίτερα δαπανηρή λόγω του υψηλού ενεργειακού κόστους για τη λειτουργία των μονάδων και της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης που προκαλούν (αν χρησιμοποιούνται ορυκτά καύσιμα), ενώ,
- Όσο πιο μικρό είναι το μέγεθος της εγκατάστασης αφαλάτωσης τόσο υψηλότερο το μοναδιαίο κόστος της παραγωγής γλυκού νερού, το οποίο, αν κοστολογηθεί όπως πρέπει για να είναι βιώσιμη η μονάδα αφαλάτωσης, θα είναι σαφώς μεγαλύτερου κόστους για τον καταναλωτή από το σημερινό, ενώ από περιβαλλοντικής άποψης ηαπόρριψη της παραγόμενης άλμης (πυκνό αλατούχο νερό) στη θάλασσα μπορεί να είναι βλαπτική για τα θαλάσσια οικοσυστήματα».
Μια πρόταση για την Κω
«Μια ολοκληρωμένη περαιτέρω ανάπτυξη του υδατικού δυναμικού, σε επίπεδο νησιού, μπορεί να περιλαμβάνει την αξιοποίηση καινοτόμων τεχνολογιών για την ενίσχυση του διαθέσιμου γλυκού ύδατος, όπως π.χ.:
- Αφαλάτωση υφάλμυρου ύδατος αντί θαλασσινού.
- Επαναχρησιμοποίηση κατάλληλα επεξεργασμένων (τριτοβάθμια) λυμάτων, τόσο για την επαναφόρτιση του παράκτιου υδροφορέα και πιθανή αντιστροφή της υφαλμύρινσής του, ή το σταμάτημα της με τη δημιουργία υδραυλικού φράγματος έναντι του θαλάσσιου νερού, όσο και για άλλες χρήσεις, όπως γεωργική άρδευση (Παράδειγμα Λέσβου) , άρδευση «γκαζόν» ξενοδοχείων, λάτρα δημοσίων χώρων κλπ .
Για την διαχείριση λυμάτων, όμβριων και υπόγειων υδάτων, αλλά και την αξιοποίηση της ατμοσφαιρικής υγρασίας για την αύξηση των υδατικών αποθεμάτων στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού έργου με τίτλοHYDROUSA: Demonstration of water loops with innovative regenerative business models for the Mediterranean region,αναπτύχθηκαν στο χωριό Άντισσα της Λέσβου στην δυτική πλευρά του νησιού δύο συστήματα, το HYDRO1 και το HYDRO2. Το έργο HYDROUSA ξεκίνησε το 2018 με διάρκεια 5 χρόνια. [1]
Το σύστημα HYDRO1 πραγματοποιεί επεξεργασία οικιακών αστικών λυμάτων του χωριού με μέγιστη χωρητικότητα 100 m3/ημέρα. Τα λύματα μετά την αναερόβια επεξεργασία σε αναερóβιους αντιδραστήρες ανοδικής ροής (UASB), διαχωρίζονται σε βιοαέριο και μικρή ποσότητα λάσπης. Η λάσπη μέσω τεχνητών υγροβιοτόπων φιλτράρεται από χαλίκι, καλάμια και άλλα φυτά, ενώ ακολουθεί διαδικασία απολύμανσης για την εξόντωση παθογόνων μικροοργανισμών μέσω του συστήματος HYDRO2.
Το σύστημα HYDRO2 συνδυάζει τις αναγεννητικές δυνατότητες της αγρο-δασοκομίας (agroforestry) με την χρήση ανακυκλωμένου νερού και θρεπτικών ουσιών. Η άρδευση του συστήματος αγρο-δασοκομίας χωρίζεται σε δύο διαφορετικά συστήματα άρδευσης: το ένα με το στάγδην άρδευση και το άλλο μέσω παραδοσιακών πέτρινων καναλιών σε συνδυασμό με άρδευση μέσω αυλάκων. Μέχρι 100 m3 του ανακυκλωμένου νερού την ημέρα (το καλοκαίρι) είναι διαθέσιμο για άρδευση.
Το επεξεργασμένο αυτό νερό αξιοποιείται στη συνέχεια για άρδευση. Στο πλαίσιο του HYDRO2 έχουν εγκατασταθεί τέσσερις πιλοτικοί τεχνητοί υγροβιότοποι
Σύστημα HYDRO2 σε λειτουργία ΛΕΣΒΟΣ (πηγή: https://www.hydrousa.org/)
[1] Έργο HYDROUSA (EU Horizon2020 Innovation Action project) 2018-2023 www.hydrousa.org
ΚΥΘΗΡΑ: Ημιμόνιμοι λίθινοι αναβαθμοί για μείωση της ροής των υδάτων, στέρνες για συλλογή μικρών ποσοτήτων νερού άρδευσης και σύστημα τηλεμετρίας για βελτιστοποίηση υδροδότησης
Preparatory Action on Smart Rural areas of the 21st century. Remote Monitoring and Management of the Water System 2020. Smart Village Strategy of Kythera, June 2020, Available Jan.2024 Access: https://www.smartrural21.eu/smart-solution/remote-monitoring-and-management-of-kytheras-water-system/
ΜΥΚΟΝΟΣ φυσικός εμπλουτισμός του υδροφορέα – www.hydrousa.org/hydro3/
Για την εξοικονόμηση ύδατος, καθώς και την αύξηση των υδατικών αποθεμάτων υλοποιήθηκαν δύο συστήματα ανάκτησης νερού το HYDRO3 και το HYDRO4 στην Άνω Μερά της Μυκόνου.
Συλλογή και αποθήκευση όμβριων υδάτων από την επιφανειακή απορροή προκειμένου να ανατροφοδοτηθεί ο υδροφόρος ορίζοντας στην ξηρή περίοδο. Αποτελείται από 3 υποσυστήματα, Ι) συγκέντρωσης όμβριων υδάτων κατοικίας, ΙΙ) αργής διήθησης του ύδατος μέσω αμμώδους υλικού, ΙΙΙ) αποθήκευσης ύδατος και αποκατάστασης υδροφορέα.
Συστήματα για την συλλογή και αποθήκευση όμβριων υδάτων (πηγή: https://cordis.europa.eu/project/id/776643/reporting)
Οι ξερολιθιές και αναβαθμίδες του Αιγαίου έχουν κοινωνική και οικονομική αξία και τεράστια συμβολή στην διατήρηση της βιοποικιλότητας του Αρχιπελάγους, αφού η δομή τους προσφέρει στα είδη της περιοχής ποικιλία μικροενδιαιτημάτων https://www.lifeterrace scape.aegean.gr/
[1] Στρατηγικό Σχέδιο Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή μέσω της χρήσης καλλιεργειών αναβαθμίδων ως «πράσινες» υποδομές στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου, ΔΡΑΣΗ Α.2 Μελέτες βάσης για την εκπόνηση Στρατηγικού Σχεδίου Κλιματικής Προσαρμογής, Ιούνιος 2021 https://www.lifeterracescape.aegean.gr/paradotea-anafores-w-49326
[2] Στρατηγικό Σχέδιο Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή μέσω της χρήσης καλλιεργειών αναβαθμίδων ως «πράσινες» υποδομές στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου ΔΡΑΣΗ C.4 Αναπαραγωγή και Μεταφορά, Ιούνιος 2022
Σημαντική η ενιαία διαχείριση των υδατικών πόρων της Κω σε τοπικό επίπεδο
«Ένα νησί όπως η Κως πρέπει να θεωρηθεί ως ενιαία και αυτόνομη
υδρολογική ενότητα και, ως εκ τούτου, οι υδατικοί της πόροι να τύχουν ενιαίας διαχείρισης.
Βέβαια,για να γίνει σωστή διαχείριση των υδατικών πόρων μιας περιοχής/νησιού πρέπει να προϋπάρχουν συστηματικές και αξιόπιστες μετρήσεις της ποσότητας (και της ποιότητας) και της διακύμανσης των πόρων αυτών, καθώς και η καταγραφή των υφιστάμενων απολήψεων, χρήσεων και αναγκών, όπως και αυτών που σχεδιάζεται να ικανοποιηθούν.
Σε μια εποχή που επιδιώκεται η Βιώσιμη Πράσινη Ανάπτυξη ως προϋπόθεση για την μεγιστοποίηση του κοινωνικού, περιβαλλοντικού και οικονομικού οφέλους/προόδου του συνόλου, κάθε πρόταση βιώσιμης ανάπτυξης πρέπει να περιλαμβάνει την ολοκληρωμένη, σε επίπεδο νησιού της Κω, διαχείριση των υδατικών πόρων.
Προτείνεται η σύσταση ενός Ενιαίου Φορέα Διαχείρισης Υδάτων της Κω με τη σύμπραξη του Δήμου, της ΔΕΥΑΚ, της τοπικής κοινωνίας και των οικονομικά δραστηριοποιούμενων σ’ αυτήν.
Ο ενιαίος αυτός φορέας διαχείρισης υδάτων θα πρέπει να έχει την αρμοδιότητα εκ του νόμου, τους οικονομικούς πόρους και την επιστημονική, τεχνική και διοικητική ικανότητα για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση του έργου της ενιαίας διαχείρισης των υδατικών πόρων της Κω.
Επειδή θα εκπορεύεται από την Κω, οι αποφάσεις του Φορέα θα είναι συμβατές με τα συμφέροντα των νησιωτών και θα προωθούν τη διαμόρφωση ενός βιώσιμου συστήματος αξιοποίησης και ανάπτυξης των υδατικών πόρων, σχεδιάζοντας για το μέλλον με βλέμμα στη διαφαινόμενη κλιματική μεταβολή και στις αυξανόμενες ανθρώπινες ανάγκες».
